Quý vị, với bổn phận là cha mẹ, cần phải học cách chăm sóc con cái một cách đúng đắn. Bởi vì quý vị sẽ giành nhiều năm tháng cuộc đời cùng con cái, điều quan trọng là giúp chúng tập trung vào thực hành giáo pháp và thiền định. Nói điều này, tôi không gợi ý rằng tất cả mọi người nên sinh con! Ý của tôi là nếu quý vị có gia đình và quyết định sinh con, quý vị nên thực sự có một kế hoạch chu đáo để bảo đảm mọi thứ trong khả năng của mình, giúp đời sống con trẻ có ý nghĩa nhất. Tất nhiên, chẳng có gì đảm bảo rằng mọi thứ sẽ có kết quả giống như mong muốn của quý vị; con trẻ của quý vị có biệt nghiệp của chúng. Nhưng cha mẹ có một sức ảnh hưởng vô cùng to lớn lên con trẻ. Thật không may mắn, hầu hết mọi người đều không chịu suy nghĩ kỹ càng về điều này và không lên kế hoạch cho việc họ sẽ phải làm gì với cuộc đời mới sau khi sinh con. Thay vào đó, họ có xu hướng nghĩ rằng có con là một niềm vui to lớn, không phải đối mặt với bất cứ vấn đề gì, giống như một giấc mơ tuyệt hảo trở thành hiện thực.
Giúp con trẻ nuôi dưỡng trái tim thiện lành
Giải quyết các vấn nạn của thế giới như bùng nổ dân số, thay đổi khí hậu, khủng hoảng tài chính v.v… phụ thuộc chủ yếu vào giáo dục. Không chỉ người lớn phải được giáo dục để bảo vệ và giải quyết các vấn đề này, mà sự chú ý đặc biệt cũng cần hướng tới con trẻ. Trọng tâm trong giáo dục con trẻ là bằng cách nào để trở thành một con người thiện lành. Chúng cần được học phát triển các giá trị như lòng nhân ái, tâm từ và tâm bi. Trẻ em là tương lai của thế giới. Hạnh phúc và hòa bình, sợ hãi và hiểm nguy của thế hệ tương lai ở mức độ nào sẽ phụ thuộc vào việc trẻ em được giáo dục ra sao.
Một thế giới bình an hơn phụ thuộc vào việc trẻ em có biết nuôi dưỡng và thực hành một trái tim thiện lành, biết giúp đỡ và không làm tổn hại mọi người. Đây là điểm giáo dục quan trọng nhất mà cha mẹ có thể mang lại cho con trẻ và là đức tính đầu tiên cha mẹ cần dạy dỗ. Trước hết, mỗi bậc làm cha mẹ phải có một kế hoạch chu đáo để đảm bảo cho đời sống của con trẻ có lợi lạc cho bản thân và cho xã hội. Ví như, muốn bắt đầu kinh doanh, người ta phải lập kế hoạch để có lợi nhuận. Tương tự, trước khi để con trẻ bước ra thế giới bên ngoài, cha mẹ cần lập kế hoạch cẩn trọng bởi đời sống của một con người quan trọng hơn việc kinh doanh! Thái độ và cách cư xử của cha mẹ có thể tạo nên những ảnh hưởng lâu dài tới tính cách và hành vi của con trẻ. Hàng ngày, các bậc cha mẹ đang thực hành đạo Phật, họ cầu nguyện, trì tụng … vì lợi ích của hết thảy hữu tình, các hữu tình trong địa ngục, ngã quỷ, súc sinh, người, atula. Con trẻ cũng bao hàm trong đó nên cha mẹ cần phải suy nghĩ kỹ càng làm sao để giúp chúng có một đời sống có ý nghĩa nhất. Giữa vô số hữu tình, cha mẹ có một bổn phận đặc biệt với đời sống con cái của mình. Phải có kế hoạch để đảm bảo đời sống của chúng có ý nghĩa và không chịu khổ đau, ít nhất là cho bản thân chúng và rộng hơn là cho toàn bộ gia đình, xã hội, đất nước và toàn thế giới.
Tất nhiên không có gì đảm bảo con trẻ sẽ làm tất cả mọi thứ cha mẹ đã dạy bảo; chúng có nghiệp riêng của mình. Do sự chi phối của dòng nghiệp trong các đời quá khứ, đời sống của con trẻ có thể hoàn toàn khác với cách mà cha mẹ nuôi dưỡng chúng. Nhưng bởi những điều xảy ra với chúng cũng còn phụ thuộc vào các nhân và duyên khác nữa, cho nên cha mẹ có trách nhiệm giáo dưỡng con cái một cách tối đa. Cha mẹ cần phải có một kế hoạch rõ ràng để giáo dưỡng con trẻ. Nếu không thể hướng cuộc đời chúng theo hướng tích cực, tương lai của chúng sẽ bất định và cơ hội giúp đỡ chúng sẽ bị lỡ. Mặc dù có thể nhiều điều tốt đẹp vẫn đến với chúng nhưng đời sống của chúng có thể tràn đầy những khổ đau và rắc rối. Một kế hoạch chu đáo xuất phát từ một động cơ tích cực, lành mạnh, nuôi dưỡng con cái cần phải dựa vào một trái tim thiện lành hơn là sự bám chấp và luyến ái.
Nếu cha mẹ có một trái tim thiện lành và một thái độ tích cực với đời sống, và nỗ lực làm những điều tốt đẹp để giúp đỡ mọi người trong đời sống, nó sẽ có ảnh hưởng mạnh mẽ tới con trẻ. Đó sẽ là một lợi ích to lớn cho chúng, con trẻ sẽ lớn lên với một tinh thần lành mạnh, một tâm thức tích cực và thanh tịnh. Với dòng tâm đó, chúng sẽ không làm những việc tổn hại bản thân, không làm tổn hại các chúng sinh khác: gia đình, hàng xóm và nhiều người khác. Không chỉ có vậy, tinh thần lành mạnh cũng giúp con trẻ có thể mang lại bình an và hạnh phúc đến cho mọi người.
Con trẻ học hỏi từ cha mẹ, khi thấy cha mẹ mình đang nỗ lực làm lợi ích mọi người, chúng sẽ nhận được một thông điệp tích cực từ tấm gương của cha mẹ. Khi lũ trẻ lớn lên, rồi trở thành cha mẹ, chúng lại truyền trao những nền tảng giáo dục tương tự với việc sống một đời sống thiện lành và lợi lạc tha nhân. Chúng cũng sẽ là tấm gương cho con cái của mình. Cứ như vậy, cha mẹ có thể giúp truyền trao từ thế hệ này sang thế hệ khác tầm quan trọng của một trái tim thiện lành, một tâm thức thiện lành, biết không được làm tổn hại người và làm càng nhiều việc thiện càng tốt. Nếu cha mẹ có thể làm được như vậy thì kết quả sẽ không chỉ mang lại an lạc cho gia đình mình, mà còn mang lại hạnh phúc và bình an tới cho chúng sinh trên thế giới này, đời này qua đời khác. Bởi vậy, trọng trách làm cha làm mẹ vô cùng quan trọng và to lớn.
Bảy nền tảng mang lại hạnh phúc và bình an cho con trẻ
Bên cạnh một trái tim thiện lành, có bảy phẩm chất căn bản cần dạy dỗ con trẻ mà tôi thường gọi là “bảy nền tảng mang lại hạnh phúc và bình an”. Mục đích của những chỉ dẫn này giúp đảm bảo đời sống con người trở nên có ý nghĩa và trở thành nguồn cội mang lại bình an và hạnh phúc cho tha nhân.
Lòng từ: nền tảng đầu tiên mang lại hạnh phúc và sự an lạc là lòng từ. Cha mẹ cần khuyến khích con cái thực hành lòng từ trong đời sống thường nhật, không chỉ với mọi người xung quanh mà rộng hơn cả đối với động vật, côn trùng và môi trường. Dạy cho chúng biết suy nghĩ về hạnh phúc của người khác và thực hành lòng từ mọi lúc, cả ngày lẫn đêm, con trẻ sẽ có thể mang lại bình an đến cho mọi người. Cũng như thế, trong tim chúng sẽ luôn có sự bình an dù phải đối mặt với bất kỳ hoàn cảnh nào, thậm chí trong những lúc khó khăn. Bất kỳ khi nào, trong mọi lúc, hàng ngày, hàng tuần, hàng tháng, chúng sẽ mang lại ai vui cho mọi người.
Khi chúng thấy những hành động tích cực, lợi ích của mình mang lại hạnh phúc cho người khác, chúng sẽ cảm thấy hạnh phúc ngay lúc này trong đời sống. Những hành động tốt lành chúng làm trong đời này còn ảnh hưởng lâu dài tới những đời sống tương lai. Với tất cả những hành động tích cực, chúng đang tạo ra nhân để những ước muốn hạnh phúc và bình an được viên mãn.
Thậm chí chỉ một hành động nhân ái thôi cũng mang lại kết quả hạnh phúc và bình an. Bởi vì hành động tốt hay xấu chắc chắn sẽ mang lại trải nghiệm hạnh phúc và khổ đau tương ứng. Một đặc tính của nghiệp là luôn rộng mở trong mọi lúc. Thậm chí chỉ một hành động nhỏ với một trái tim thiện thành, một sự quan tâm chân thành tới hạnh phúc của tha nhân, của chúng sinh khác cũng dẫn tới trải nghiệm hạnh phúc trong hàng trăm, thậm chí hàng nghìn năm ở các đời tương lai.
Ngược lại, nếu làm tổn hại người khác thậm chí chỉ một chút thôi, sẽ phải chịu những kết quả bất hạnh và khổ đau trong hàng trăm, thậm chí hàng ngàn đời kế tiếp. Bởi vậy phẩm chất trước hết các bậc cha mẹ nên dạy dỗ con cái là lòng từ, lòng nhân ái. Lòng từ sẽ giúp con trẻ hạnh phúc, và cũng làm cho cha mẹ hạnh phúc, khi ấy, con trẻ sẽ mang lại hạnh phúc cho người khác.
Biết hoan hỷ: nền tảng thứ hai cho hạnh phúc và an bình là dạy dỗ con cái biết hoan hỷ. Khi những điều tốt đẹp tới với người khác, ví như họ có một thân hình hấp dẫn, có những người bạn tốt, có nhà cao cửa rộng, có ô tô sang trọng và nghề nghiệp thuận lợi hay công việc kinh doanh, nghề nghiệp tiến triển, điều quan trọng là dạy dỗ con trẻ đức tính biết vui trước sự thành công của họ. Thay vì cảm thấy ghanh tỵ, tức tối và mong muốn bằng mọi giá phải có được những thứ người khác đang sở hữu – một trạng thái tâm bất an tạo ra những chướng ngại cho chính con trẻ – cha mẹ nên dạy cho con cái biết vui khi chứng kiến người khác đang hạnh phúc. Vui trước sự thành công và hạnh phúc của người khác, giống như một người mẹ vui khi chứng kiến đứa con thân yêu của mình đang trải qua những điều tuyệt vời, sẽ giúp tâm con trẻ an lạc và bình an thực sự. Đó là một trạng thái tinh thần lành mạnh và đời sống của chúng sẽ tràn đầy thăng tiến hơn là thất bại, và sự sầu khổ, chán nản, thất vọng sẽ không bao giờ có thể xâm lấn dòng tâm của con trẻ. Thực hành hạnh hoan hỷ, biết vui khi những điều tốt lành đến với mọi người, con cái của quý vị sẽ tạo ra những nghiệp tốt lành trong mọi lúc.
Cho dù chúng có chấp nhận sự vận hành của nghiệp hay không thì với việc hoan hỷ trước những điều tốt lành, chúng sẽ có được những tư tưởng thiện trong tâm. Khi ấy hạnh phúc và thành công sẽ tới trong đời này và những đời kế tiếp. Trong hàng trăm và hàng ngàn đời, chúng sẽ trải nghiệm những kết quả tích cực của việc biết vui. Biết vui trước những điều thiện lành của mình và người là cách dễ dàng nhất để tích lũy công đức vô lượng.
Niềm hoan hỷ cũng có thể tới khi đang đi, đang ăn, thậm chí đang nằm. Cha mẹ có thể dạy con trẻ biết hoan hỷ trong mọi nơi, mọi lúc. Với tâm an vui, chúng sẽ biết giao tiếp và có quan hệ tốt đẹp với mọi người. Khi ấy chúng sẽ có thể trợ giúp mọi người và mang lại lợi lạc cho họ. Hoan hỷ là một pháp thực hành toàn diện, giúp cho đời sống có ý nghĩa. Đó cũng là một trong những phẩm chất tinh thần cao đẹp nhất và là liệu pháp giúp tâm hạnh phúc.
Với những lý do trên, điều rất quan trọng là dạy dỗ con trẻ biết vui trước những phẩm chất thiện lành, trước vận may và sự thành đạt của người khác.
Đức tính kiên nhẫn: nền tảng thứ ba mang lại hạnh phúc và bình an mà cha mẹ cần dạy dỗ cho con trẻ là tính kiên nhẫn. Nếu con cái không còn bị bực tức, hờn giận chi phối, chúng sẽ không làm những việc tổn hại bản thân, tổn hại người khác, chúng sinh khác, bao gồm cả những loài động vật và môi trường xung quanh, bởi vậy chúng không làm những việc xấu ác. Còn nếu như con trẻ có khuynh hướng dễ sân giận, tâm chúng sẽ bất an, phiền muộn và tất nhiên sẽ làm mọi người xung quanh bị ảnh hưởng.
Học kiên nhẫn ngay lúc này cũng giúp con trẻ tránh sân giận với mọi người trong các đời tương lai. Nó sẽ để lại những dấu ấn nghiệp tích cực trong dòng tâm và sẽ giúp chúng có nhiều kiên nhẫn hơn, kết quả là chúng sẽ biết không được phép làm tổn hại người khác. Theo cách này, con trẻ sẽ biết mang lại bình an và hạnh phúc tới thế giới hiện đời và cho các chúng sinh đời kế tiếp. Trong lịch sử thế giới, có rất nhiều minh chứng về những người có địa vị cao, uy quyền đầy mình, nhưng họ không thực hành nhẫn nhục, họ tàn sát và giết hại, lấy đi mạng sống của hàng triệu người vô tội. Dạy dỗ con cái đức tính kiên nhẫn, đối với những người xung quanh mà trước hết là các thành viên trong gia đình của chính quý vị, sẽ không phải nhận sự tổn hại từ chính chúng và thay vào đó sẽ nhận được sự bình an. Nếu như trong gia đình cứ sân giận nhau, bị ảnh hưởng bởi những tư tưởng tiêu cực, con trẻ sẽ dễ làm tổn thương người khác, có thể bằng lời nói, chúng nói những lời khó nghe, hay có những hành động ngỗ nghịch… và như vậy mọi người xung quanh đương nhiên cũng sẽ có những phản ứng không vui vẻ trước những hành động của chúng. Với việc dạy dỗ cho con trẻ biết thực hành đức tính kiên nhẫn, tránh làm hại người khác và trên hết biết giúp đỡ người, chúng sẽ có được niềm an vui, có được những mối quan hệ hòa hợp và lâu bền. Vì tất cả những lý do trên, trước hết bản thân cha mẹ cũng cần phải nuôi dưỡng tính nhẫn nại và khi ấy mới có thể dạy dỗ con trẻ nuôi dưỡng đức tính cao đẹp này.
Biết tha thứ: cha mẹ cũng cần dạy con trẻ rằng, khi một ai làm tổn thương, không tôn trọng hay thậm chí lạm dụng mình, thì cách phản ứng tốt nhất là tha thứ. Tha thứ là một đức tính quan trọng, nó giúp rộng mở trái tim và tâm hồn cả người tha thứ và kẻ được tha thứ. Thay cho việc cứ khư khư ôm giữ lấy hận thù, nếu con trẻ có thể biết tha thứ cho người, chúng sẽ có bình an trong tâm và sẽ mang lại bình an trong tâm cho cả những người làm tổn thương chúng. Nếu không biết học tha thứ, ý nghĩa đời sống của chúng và mục đích sinh ra làm người, là để mang lại an vui cho bản thân, gia đình và mọi người trên thế giới, sẽ thể không thể đạt được.
Cũng như vậy, nếu như không biết tha thứ, lũ trẻ sẽ tấn công trở lại những người vừa gây tổn thương, như thế không chỉ người làm tổn thương chúng cũng muốn tấn công trở lại, mà gia đình và chúng bạn của họ nữa. Và như thế các nghiệp tiêu cực sẽ nhân lên nhiều lần, khổ đau sẽ tiếp tục mãi và không có điểm dừng. Nhưng với sự tha thứ cho người làm tổn hại mình, lũ trẻ biết không làm tổn hại người khác, chúng cũng không làm tổn hại bạn, những thành viên trong gia đình và bạn bè bạn nữa. Đức tính này giúp nhiều người được cứu thoát khỏi việc tiếp tục tạo ra những nghiệp bất thiện.
Biết nhận lỗi: Một nền tảng cha mẹ cần dạy dỗ con trẻ là tầm quan trọng của việc biết nhận lỗi khi làm điều gì tổn hại người khác, ví như nói xấu hay cãi cọ với mọi người. Nếu con cái biết thành thật nhận lỗi ngay lập tức trước những điều sai của bản thân, thì sẽ mang lại sự bình an trong tâm chúng và trong tâm của những người vừa bị làm tổn thương. Những người đó sẽ không giữ thái độ ác cảm với con cái của quý vị, cảm giác bực tức và khó chịu giữa đôi bên sẽ không còn. Khi biết chân thành nhận lỗi, con cái quý vị sẽ tiếp tục có được mối quan hệ tốt đẹp với những người mà chúng đã làm tổn thương. Và như vậy sự bình an sẽ lan tỏa từ người này tới người khác, và chính là con cái quý vị đang có đóng góp to lớn cho sự bình an của cộng đồng.
Biết đủ: một nền tảng khác vô cùng cần thiết với con trẻ là phát triển đức tính biết đủ. Nhiều vấn nạn xảy ra trong xã hội, trên thế giới là do bởi con người luôn bất mãn, không biết tự vừa lòng với chính mình và luôn bị lòng tham chi phối. Thậm chí rất nhiều người giàu có, triệu phú, tỷ phú, họ có rất nhiều tiền bạc nhưng rồi lại kết thúc cuộc đời mình trong nhà tù sau khi biển thủ nhiều ngân quỹ hay lừa đảo tiền bạc của người khác. Thực sự, tin tức trên truyền thông đầy rẫy những câu chuyện về những người bị thúc đẩy bởi lòng tham, họ đã lao vào những hoạt động phi pháp, tạo ra rất nhiều bất hạnh, khổ đau cho mọi người, cho xã hội và tất nhiên cho cả chính họ nữa.
Khi người trẻ thiếu đi trạng thái tâm biết đủ, họ sẽ rất dễ dàng tìm đến rượu, các chất kích thích, gây nghiện. Ngay khi chúng bị xiềng xích của chất nghiện trói buộc, chúng không thể sống một đời sống bình thường và thậm chí bị đuổi việc, bị xã hội xa lánh. Thực sự thì các chất kích thích và gây nghiện có thể hoàn toàn phá hủy toàn bộ đời sống của người trẻ.
Biết đủ và biết tự vừa lòng sẽ giúp chúng tránh những thói quen xấu, phá hủy và làm lãng phí đời sống, ngăn cản chúng sống một đời sống lợi lạc cho người và tạo nên vô số khổ đau cho gia đình. Học cách biết buông xả những bám chấp và tham lam là điều quan trọng, cha mẹ cần dạy dỗ con cái biết đủ và biết tự hài lòng.
Đức tính tự tin: Cha mẹ nên dạy cho con đức tính tự tin. Thường thì mọi người có khuynh hướng tự hạ thấp mình, luôn bị ám ảnh bởi ý nghĩ: “Mình thật vô vọng. Mình thiếu năng lực, không làm được việc gì cả.” Với việc cứ luôn coi bản thân là thiếu năng lực, con trẻ trở nên dễ thất vọng và không làm được việc lợi ích cho mọi người. Với sự dũng cảm, tự tin “mình có thể làm được việc đó”, con trẻ có thể được khích lệ và thành công cả ở phương diện đời sống và thực hành Pháp.
Tự tin mang lại cho chúng sức mạnh tinh thần cần thiết để phát triển các phẩm chất, đức tính thiện lành và sự tự tin rằng chúng có thể lợi ích người và đóng góp cho sự thành công chung. Nó cũng cho phép họ vượt qua được thử thách, từ bỏ được dòng tâm ích kỷ. Tính tự tin đặc biệt quan trọng tại phương Tây, nơi có rất nhiều người trẻ luôn suy nghĩ rằng đời sống của mình là vô nghĩa, họ trở nên sầu khổ và thậm chí kết thúc cuộc đời bằng tự vẫn.
Là cha mẹ, quý vị nên xem xét nền tảng mang lại hạnh phúc và bình an là một chỉ dẫn cần thiết để giáo dưỡng con trẻ, cũng như là pháp thực hành cho chính bản thân mình. Bảy đức tính này mang lại ý tưởng rất rõ ràng về việc nuôi dưỡng con trẻ như thế nào và các bậc cha mẹ cần giúp đỡ con cái như thế nào. Khi đã phát triển các đức tính này, con trẻ sẽ không làm tổn hại tới bản thân và người khác, trong đời này tới đời kế tiếp, con trẻ sẽ biết mang lại lợi ích cho bản thân, gia đình, hàng xóm và các chúng sinh khác của thế giới này. Với các nền tảng này, con trẻ sẽ hạnh phúc và có thể làm nhiều lợi lạc cho người, tạo ra nhân an lạc trong tương lai. Thậm chí nếu chúng chỉ phát triển một trong bảy đức tính trên, ví như lòng nhân ái, và đối xử với tất cả mọi người mà chúng gặp với lòng nhân ái, thì sức ảnh hưởng chắc chắn cũng rất đáng kinh ngạc.
Tôi muốn nhấn mạnh ý của mình một lần nữa: nếu quý vị lựa chọn sinh con, quý vị cần có một kế hoạch tốt, để khi đảm nhận bổn phận là cha mẹ sẽ mang lại lợi ích. Thậm chí nếu quý vị không thể dạy con trẻ cả bảy đức tính trên, thì hãy nỗ lực dạy dỗ chúng càng nhiều càng tốt. Là cha mẹ, quý vị cần thực hành các đức tính này để làm tấm gương cho con trẻ. Theo cách đó, con trẻ sẽ học hỏi được từ cha mẹ và sẽ phát triển các đức tính này một cách đúng đắn hơn. Nói tóm lại, trách nhiệm của cha mẹ là giáo dục con cái trở thành người tốt, không được làm bất kỳ việc tổn hại nào tới người khác và biết mang lại lợi lạc, hạnh phúc cho bản thân, cho mọi người và thế giới.
Đức Lama Zopa Rinpoche
Việt dịch: La Sơn Phúc Cường
(Nguồn: Joyful Parents, Successful Children, Lama Zopa Rinpoche, Amitabha Buddhist Center)