Bardo cận tử khởi đầu từ lúc bắt đầu tiến trình chết và kết thúc vào lúc xuất hiện bardo của bản tánh tối thượng.
Nếu bạn đã nhận biết cao, không đi vào kinh nghiệm của bardo cận tử, qua năng lực thiền định bạn có thể hợp nhất giác tánh nội tại bạn với sự hợp nhất của lãnh vực tối thượng và trí tuệ, đó là Phật tánh. Nếu thành tựu sự hợp nhất này qua thiền định chuyển di tâm thức (‘Pho Ba) bạn có thể chuyển tâm thức miønh thành một cõi tịnh độ thiên đường của chư Phật và thọ tái sanh ở đó.
Nếu không, bạn sẽ đi qua kinh nghiệm của những bardo, và điều đó có thể bao gồm tiến trình sau. Khi tiến trình cận tử bắt đầu, năm năng lượng sinh lực (khí) của thân bạn bị đảo lộn, và bạn đi qua hai giai đoạn hóa tán. Giai đoạn thứ nhất là sự hòa tan của những nguyên tố thân thể và sự suy yếu chức năng của các giác quan. Giai đoạn thứ hai là sự hòa tan của nhận thức và cảm xúc tinh thần.
Về sự hòa tan của nguyên tố thân thể, trước tiên, nguyên tố đất tan hòa vào nguyên tố nước. Vào lúc này, bạn cảm thấy mất năng lượng đất hay sự nối kết với nguyên tố đất trong thân bạn, sự vững chắc, mạnh mẽ, và hỗ trợ. Bạn cảm thấy chính bạn hòa tan vào hay di chuyển đến năng lượng nước. Điều này kèm theo một cảm giác rơi xuống, mặt đất phía dưới mở ra và bạn không thể ngồi hay đứng dậy, bạn mất thăng bằng và trở nên tái nhạt. Đó là điều tại sao người hấp hối thường van nài, “Làm ơn kéo tôi dậy, tôi cảm thấy bị chìm.” Có thể bạn cảm thấy đang chìm xuống và bị che phủ, và có thể bạn chứng kiến những hình tướng giống ảo ảnh.
Thứ hai, nguyên tố nước hòa tan vào nguyên tố lửa. Vào lúc này bạn cảm thấy mất năng lượng hay kết nối với nguyên tố nước, là sự ẩm ướt và duy trì. Bạn cảm thấy rất khát nước. Nước bọt nhỏ giọt. Nước mắt rơi và sau đó khô cạn. Đó là điều tại sao người hấp hối thường yêu cầu, “Hãy cho tôi nước. Tôi khát.” Bạn có thể cảm thấy ngộp, kích động và chứng kiến những hình tướng như khói.
Thứ ba, nguyên tố lửa hòa tan vào nguyên tố gió. Vào lúc đó bạn cảm thấy mất năng lượng hay kết nối với nguyên tố lửa, là ấm áp, sung mãn và nồng nhiệt, và thân nhiệt bạn mất. Hơi nóng rút từ những bộ phận xa nhất của cơ thể hướng đến trái tim. Bạn không thể thấy các đồ vật, và mọi sự giống như tia lửa đỏ trên nền tối.
Thứ tư, nguyên tố gió hòa tan vào ý thức. Vào lúc đó bạn cảm thấy mất năng lượng hay kết nối với nguyên tố gió, là di chuyển và nhẹ nhàng. Bạn vật lộn để thở và mắt trợn lên. Hơi thở thường kết thúc với ba hơi thở dài, và vào lần thở thứ ba, bạn hít vào lần chót và không thể hít lại lần nữa; điều đó chấm dứt hơi thở cho cuộc sống này. Vào lúc đó bạn có thể thấy những ảo giác trong nhiều hình dạng sợ hãi khác nhau hoặc những cái thấy hoan hỷ và có thể chứng kiến những hình tướng như lửa cháy.
Nếu nghiệp sống của bạn chưa hết và bạn đang đi qua tiến trình cận tử vì những lý do xảy ra bất ngờ (rKyen), thì, ngay cả khi đến giai đoạn này, bạn vẫn có thể sống lại qua các phương tiện y học hay tâm linh. Nhưng nếu đã vượt qua giai đoạn này, bạn không thể sống lại được. (Tuy nhiên, có những hoàn cảnh phi thường, người ta đã đi xa hơn nhiều và vẫn sống trở lại.)
Về giai đoạn thứ hai, sự hòa tan của nhận thức và cảm xúc tinh thần, khi hơi thở bạn đã ngừng và tâm, ý thức, đã mất sự kết nối của nó với năng lượng của các nguyên tố thân thể, năng lượng tụ lại của kinh mạch giữa (Tạng, rTsa, Phạn, nadi), năng lượng (rLung, prana), và tinh chất (Thig Le, bindu) trong thân thô nặng cũng sẽ bị phân tán. Kết quả là ba loại hòa tan tinh thần hay thu rút sẽ xảy ra trong ba giai đoạn: vi tế, vi tế hơn, và vi tế nhất. Những hòa tan này gợi ra ba kinh nghiệm tâm thức mà trong bản văn đặt tên là hình tướng, gia tăng, và đạt được.
Trước tiên, ý thức tan hòa vào hình tướng (sNang Ba). Vào lúc này bạn nhận thức mọi sự đều như màu trắng. Nó không giống như ánh sáng ban ngày, sáng trắng hay chiếu sáng, mà chỉ như thể mọi sự có màu trắng hoặc hơi trắng, giống như ánh sáng mặt trăng trong bầu trời không mây. Vào lúc này những tư tưởng gây hấn hay thù hận ngừng lại.
Thứ hai, hình tướng tan hòa vào gia tăng (mCh’ed Pa). Vào lúc này bạn nhận thức mọi sự như màu đỏ hay hoe đỏ, giống như ánh sáng của mặt trời lặn trong bầu trời không mây. Vào lúc này niệm tưởng tham lam hay bám luyến ngưng lại.
Cuối cùng gia tăng tan hòa vào đạt được (Thod Pa), và mọi sự trở nên tối đen, giống như bầu trời không mây của một buổi tối mùa thu. Lúc này, niệm tưởng nhầm lẫn ngưng lại.
Sau đó kinh nghiệm của trạng thái đạt được dẫn bạn vào một trạng thái vô thức, nền tảng phổ quát.
Nếu nhận ra, bạn sẽ không rơi vào vô thức và kinh nghiệm tối đen của giai đoạn đạt được có thể tan hòa hoặc xuất hiện như tánh quang minh nguyên sơ (gZhi gNas Kyi’od gSal), chúng ta sẽ bàn luận sau.
Làm sao đề cập những giai đoạn hòa tan này với người bình thường? Trước tiên, bạn phải nhận ra rằng mình đang trong tiến trình cận tử. Bạn nên cố gắng nhận những kinh nghiệm hòa tan càng thanh bình càng tốt. Bạn phải cố nhớ rằng mọi hình tướng và kinh nghiệm của bardo đều được tâm bạn tạo tác, giống như những giấc mộng. Bạn không nên bám luyến chúng, không bị kích động bởi chúng, hoặc sợ hãi. Với an bình và tự nhiên, bạn nên theo dõi hoặc hợp nhất với thật tánh của tâm bạn, an định và trong sáng, thay vì chạy theo và bám chấp vào những niệm tưởng và kinh nghiệm.
Bạn phải nhớ lại các suối nguồn tâm linh của bạn, như chư Phật, chư tổ, giáo lý, và kinh nghiệm, và sử dụng những kinh nghiệm, ký ức đó như sự hỗ trợ tâm linh cho bạn. Hãy cố nhớ lại các thiền định tâm linh của chính bạn, mọi kinh nghiệm tâm linh và năng lượng, và hợp nhất với chúng. Hãy cảm thấy rằng chư Phật, các vị thầy, và Bổn tôn hiện diện cùng bạn mọi lúc và các Ngài đang bảo vệ và dẫn dắt bạn từ các Ngài, hãy để ánh sáng của an bình, rộng mở, mạnh mẽ, và hoan hỷ đến với bạn, tràn đầy bạn, và chuyển hóa bạn thành thân của an bình, rộng mở, mạnh mẽ, và hoan hỷ. Sau đó cố buông lỏng trong thân tâm linh đó suốt tiến trình cận tử.
Một trong những điểm quan trọng nhất để nhớ lại là không được bám luyến vào, bị kích động, hay sợ hãi bởi bất kỳ những gì xảy ra trong bardo, mà hãy thấy mọi sự như một minh họa của cái thấy tâm linh và một nguồn kinh nghiệm tâm linh. Hãy sử dụng bất cứ tiếp cận và kinh nghiệm tâm linh nào mà bạn đã quen thuộc trong cuộc sống, đó là những thứ sẽ làm dễ dàng và nhiều hiệu quả hơn cho bạn.
Guru Rinpoche khuyên chúng ta thực hành và cầu nguyện đừng bám luyến bất cứ thứ gì vào lúc chết, hãy nhớ lại thiền định của chúng ta, và hòa nhập bản tánh tối thượng của tâm mình với lãnh vực tối thượng:
Khi bardo cận tử hé lộ trên con,
Hãy từ bỏ bám luyến và bám chấp vào mọi thứ,
Con sẽ tập trung trên các hướng dẫn rõ ràng không dao động,
Và chuyển di giác tánh nội tại của con (thật tánh của tâm) vào không gian của lãnh vực tối thượng.
Bardo cận tử cũng là một thời điểm quan trọng để sử dụng thực hành phowa (“chuyển di tâm thức” đến cõi tịnh độ). Nếu bạn là một thiền giả phowa, bạn có thể làm nó cho chính bạn. Mặt khác, người khác cũng có thể thực hiện phowa cho bạn. Nếu người nào khác đang thực hiện phowa cho người hấp hối, người thực hiện phải cẩn thận chờ cho đến khi người sắp chết đã hoàn tất giai đoạn hòa tan thứ nhất mới làm – sự hòa tan các nguyên tố thân thể – vì người sắp chết vẫn có thể chống cự lại cái chết với hy vọng họ sẽ trở lại. Trong trường hợp đó, sự thực hiện phowa có thể làm tăng khả năng chết cho người đó.
Trong thực hành phowa, với lòng bi, niềm tin, sùng kính, an định, và nhất tâm (chú tâm một điểm), hãy quán tưởng chính bạn như một thân thiêng liêng, như đức Vajrayogini (hoặc là thân tướng bình thường của bạn) trong trung tâm của Cõi Phật Tịnh Độ Cực Lạc (Sukhavati) đẹp đẽ và hạnh phúc. Hãy quán tưởng đức Phật Amitabha, đức Phật Vô Lượng Quang trên đỉnh đầu bạn. Ngài Jigme Lingpa viết:
Mọi nhận thức của con xuất hiện tự nhiên như Cõi Phật hoàn toàn thanh tịnh,
Cõi Phật Cực Lạc toàn bộ trang nghiêm.
Giữa trung tâm, con quán tưởng chính con là Vajrayogini,
Với một đầu, hai tay, màu đỏ trong sáng cầm một dao cong (biểu tượng trí tuệ) và một sọ người (cực lạc).
Chân con trong tư thế tiến lên và ba mắt nhìn lên bầu trời.
Giữa thân con là kinh mạch trung ương,
Như thân một mũi tên tre đặc,
Rỗng không, trong sáng, trống rỗng, và sáng rực.
Phần tận cùng của kinh mạch trung ương được mở ra tại lỗ mở đỉnh đầu,
Và phần thấp nhất kết thúc tại rốn.
Trên nút thắt tại ngực
Trong trung tâm của một quả cầu khí (năng lượng) màu xanh lục
Là tánh giác của con (tâm) trong dạng một chữ HRIH màu đỏ
Trên đỉnh đầu con dài khoảng một cánh tay (khoảng 6 tấc)
Con quán tưởng Đức Phật Amitabha (Đức Phật Vô Lượng Quang)
Trang hoàng với những biểu tượng và dấu hiệu tối ưu nhất.
Con cầu nguyện đến Ngài với lòng sùng kính mãnh liệt.
Sau đó với năng lượng hoàn toàn sùng kính, hãy cầu nguyện đến Đức Phật Amitabha, chư Phật, Bồ Tát, và những vị thầy giác ngộ khác. Vào lúc cuối, với sự tập trung một điểm, hét nhiều lần âm PHAT hay HIK, quán tưởng và cảm thấy tâm bạn trong dạng chữ HRIH được bắn lên trên bằng lực của sùng kính và lực của khí (năng lượng), lập lại nhiều lần, qua kinh mạch giữa và hòa nhập vào ngực, giữa thân của Đức Phật Amitabha, giống như nước rót vào nước. Tin tưởng, cảm nhận, và trụ trong kinh nghiệm là một – nhất như với Đức Phật.
Bạn có thể thực hiện phowa cho chính bạn, người khác có thể làm cho bạn, hoặc cả hai cùng làm cho bạn. Nhưng như tôi đã nói ở trước, chúng ta phải rèn luyện kỹ năng từ trước, nếu không khi thời điểm đại khẩn trương xảy đến, mà bạn tìm kiếm một tiếp cận không quen thuộc thì khó có thể nhớ lại sự thực hành.
Ngoài ra hãy mang trong tâm việc nhận ra chính mình như vị Phật, nhận ra sự nhất như với tâm đức Phật, hay nhận ra thật tánh của tâm, như đã dạy trong nhiều rèn luyện khác nhau, là sự rèn luyện phowa tuyệt đối, là phương pháp chuyển di tâm hành giả đến cõi Phật.
Tulku Thondup Rinpoche
Harold Talbort biên soạn
Việt Dịch: Tuệ Pháp
Trích Tác phẩm: Hành Trình Giác Ngộ – Tu tập Phật Pháp trong cuộc sống hàng ngày, Nhà xuất bản Tôn Giáo